Στρατηγικά τεκτονικές ζώνες ανατολικά του Αιγαίου

Τελευταία πολλές θέσεις για τον ρόλο της Ελλάδας στην περιφέρειά μας και την υψηλή δήθεν στρατηγική της Ελλάδας θυμίζουν έντονα τις φωνασκίες της δεκαετίας του 1990 όταν πολλοί εκτέθηκαν προβλέποντας ένα ανθόσπαρτο μεταψυχροπολεμικό πλανήτη. Όχι μόνο συχνά υποδηλώνεται άγνοια για τις στρατηγικές εξελίξεις αλλά και παραβλέπονται οι κατευνασμοί στα Βαλκάνια, η παράλειψη άσκησης των δικαιωμάτων του ελληνικού κράτους που απορρέουν από τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας και η εγκατάλειψη της Κυπριακής Δημοκρατίας εν μέσω πλέον εμπράγματων ενεργειών του ολοένα και πιο απειλητικού και αναθεωρητικού τουρκικού κράτους.

Στην πραγματικότητα, εν μέσω στρατηγικής ανυπαρξίας και ολοένα μεγαλύτερης συρρίκνωσης των συντελεστών ισχύος οι κίνδυνοι για το ελληνικό κράτος και τον Ελληνισμό της Κύπρου αυξάνονται. Αυτό γιατί όσο προχωρούμε βαθύτερα στον πολυπολικό 21ο αιώνα μέσα στην θυελλώδη δίνη της διεθνούς πολιτικής αναμενόμενα και αναπόδραστα συναντώνται και συμπλέκονται ολοένα περισσότερα αίτια αστάθειας.

Οι μεγάλες ανακατανομές ισχύος που προκάλεσε η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσαν κενά ισχύος και συγκρούσεις επαναπροσδιορισμού των πλανητικών και περιφερειακών ισορροπιών. Επιπλέον, ο υπερβολικός και εν πολλοίς ανορθολογικός μεταψυχροπολεμικός επεμβατισμός στη Μέση και Μείζονα Ανατολή που οδήγησε στην άναρχη κατεδάφιση πολλών κρατών –και αυτό παρ’ ολίγο να συμπεριελάμβανε και την Αίγυπτο– έπληξε τον αναγκαίο και μη εξαιρετέο πολιτικό και στρατηγικό ορθολογισμό ο οποίος, ακριβώς, απορρέει από το οργανωμένο και συγκροτημένο κράτος.

Η πυροδότηση πολέμων στην ευρύτερη περιφέρειά μας στους οποίους εμπλέκονται δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι προκάλεσαν εκατόμβες, φυγή πολλών εκατομμυρίων δύσμοιρων προσφύγων, τρομοκρατικά κινήματα, πυροδότηση μακροχρόνιων συρράξεων και διενέξεις οι οποίες επειδή επαναπροσδιορίζουν τα σύνορα, τους πληθυσμούς και ανακατανέμουν τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους θα διαρκέσουν επί μακρόν.

Κατά συνέπεια αποδεσμεύτηκαν δυνάμεις αστάθειας συχνά ανεξέλεγκτες και απρόβλεπτες που πυροδοτούν στρατηγικές αποφάσεις και στρατηγικές ανακατατάξεις οι οποίες προκαλούν μεγάλες ζημιές εις βάρος όσων δεν είναι επαρκώς ισχυροί, δεν είναι οργανωμένοι, δεν αναλύουν σωστά την διεθνή πολιτική, εμπλέκονται άσκοπα στα στρατηγικά παίγνια και γι’ αυτό δεν μπορούν να διασχίζουν τις πολλές στρατηγικές συμπληγάδες. Δεν μπορούν να κάνουν συναλλαγές για ισόρροπες και συμμετρικές σχέσεις με τα ισχυρά κράτη και δεν λειτουργούν ορθολογιστικά με αποτέλεσμα φρικτά λάθη που παγιδεύουν την χώρα ροκανίζουν τα ερείσματά της.

Η εγγενής αστάθεια στο Αιγαίο

Η εγγενής πλέον αστάθεια Ανατολικά του Αιγαίου που προκαλεί ανισορροπίες και ανακατανομές συμφερόντων αφορά όχι μια οποιαδήποτε περιφέρεια αλλά την Μέση και Μείζονα Ανατολή η οποία βρίσκεται στο γεωπολιτικό σταυροδρόμι της Περιμέτρου της Ευρασίας όπου επί χιλιετίες συμπλέκονται όλοι οι πολιτισμοί, όλες οι θρησκείες και όλες οι αυτοκρατορίες.

Η ιστορικότητα των διενέξεων, των ταυτίσεων και των μνημών έχει βάθος χιλιετιών. Ακόμη, τον 19ο και 20ο αιώνα μπορεί μεν να τερματίστηκε η αποικιοκρατία, ωστόσο, σκόπιμα στο πλαίσιο του διαίρει και βασίλευε δημιουργήθηκαν πολλά κράτη εσωτερικά διχασμένα σε εθνική βάση, γεγονός που τα καθιστά μονίμως επιρρεπή σε στρατηγικές διαίρει και βασίλευε.

Τα μέλη του ούτως ή άλλως ιστορικά διαφοροποιημένου αραβικού έθνους και παρά τα μεγαλεπήβολα σχέδια για ηγετικό ρόλο της Αιγύπτου δεν κατόρθωσαν να συσπειρωθούν. Το ολοκαύτωμα, επιπλέον, οδήγησε στην δημιουργία του ισραηλινού κράτους στο επίκεντρο των θρησκειών και των εθνών, δηλαδή την Ιερουσαλήμ. Τραγικά και αδιέξοδα, Εβραίοι και Παλαιστίνιοι επικαλούμενοι το ίδιο δίκαιο διεκδικούν την κυριότητα της Παλαιστίνης.

Σταδιακά, εν τούτοις, το «δικαστήριο των εθνών», δηλαδή η ιστορία, αλλά και η επιτυχής στρατηγική των Εβραίων, εδραίωσε το Ισραήλ ως το ισχυρότερο κράτος της περιφέρειας, δίχασε τους Άραβες και δίχασε ακόμη περισσότερο τους ίδιους τους Παλαιστίνιους. Οι Παλαιστίνιοι διασκορπίστηκαν και διαιρέθηκαν ενώ δεν θα ήταν υπερβολή εάν ειπωθεί ότι ο φόβος του Ιράν κατέστησε πολλά Αραβικά κράτη de facto συμμάχους του Ισραηλινού κράτους.

Επιστροφή στην προ του ’45 εποχή

Οι αδιάλειπτες αντιπαραθέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων στην περιφέρεια αυτή κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου αλλά και μεταψυχροπολεμικά για ισχύ και κατοχή πόρων δημιούργησε εν τέλει το πιο πολύπλοκο στρατηγικό περιβάλλον της ιστορίας και επέτεινε την γεωστρατηγική αντιπαράθεση.

Πιο συγκεκριμένα, η προαναφερθείσα ιστορικότητα των ζητημάτων που αφορούν την ζώνη της περιμέτρου Ανατολικά του Αιγαίου συναρτάται άμεσα με τις γεωπολιτικές σταθερές της πλανητικής αντιπαράθεσης των ηγεμονικών δυνάμεων. Όπως εξελίσσεται το πολυπολικό πλέον διεθνές σύστημα και υπό την αίρεση μιας νέας παραμέτρου που είναι το πυρηνικό όπλο, οι γεωπολιτικές διενέξεις της μεταψυχροπολεμικής εποχής για αντικειμενικούς λόγους δημιουργούν μια δομή σε πολλά όμοια χαρακτηριστικά της πριν το 1945 κατάστασης.

Για να γίνει αυτό κατανοητό πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η πανίσχυρη ναυτική δύναμη του Ηνωμένου Βασιλείου, επί αιώνες μέχρι το 1945, σταθεροποίησε μια αδιάλειπτη συντριπτική υπεροχή πάνω στην περίμετρο από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα. Συγκράτησε τις ηπειρωτικές δυνάμεις βόρεια της περιμέτρου της Ευρασίας και με διαίρει και βασίλευε ρύθμιζε την κατανομή ισχύος στην ηπειρωτική Ευρώπη. Κατά αυτόν τον τρόπο, ήταν αδύνατον να υπερισχύσει μια ηπειρωτική δύναμη ή μια συμμαχία ηπειρωτικών δυνάμεων.

Η σκυτάλη στους Αμερικάνους

Μετά το 1945 η νέα πανίσχυρη ναυτική δύναμη, οι ΗΠΑ, πήρε την σημαία και την στρατηγική σκυτάλη της ηγεσίας της Δυτικής ναυτικής συμμαχίας. Η ανάλυση του Spykman για την νέα σημασία της περιμέτρου της Ευρασίας και του Κένναν για την ανάσχεση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησαν σε αμερικανική στρατηγική που μετατόπισε το κέντρο βάρους της ναυτικής συμμαχίας στην Μέση και Μείζονα Ανατολή όπου και οι μεγαλύτεροι ενεργειακοί πλουτοπαραγωγικοί πόροι.

Σταδιακά, οι ΗΠΑ με συμμαχίες, βάσεις και ναυτική παρουσία πέτυχαν μια συντριπτική πλανητική στρατηγική υπεροχή η οποία ένα τέταρτο του αιώνα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο συνεχίζεται και για αντικειμενικούς λόγους που αφορούν την κατοχή συντελεστών ισχύος θα συνεχιστεί. Εν τούτοις, αυτό δεν σημαίνει αμερικανική πλανητική μονοκρατορία: Το πυρηνικό όπλο και οι πολλές μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις δημιουργούν ένα δύσκολο και εύθραυστο στρατηγικό περιβάλλον.

Οι στρατηγικές ζώνες, οι διενέξεις για γεωπολιτικό έλεγχο και κατοχή πλουτοπαραγωγικών πόρων και η στρατηγική αστάθεια επηρεάζονται δραστικά από ένα πλήθος κριτηρίων και παραγόντων που κυμαίνονται και μεταβάλλονται με καταιγιστικούς ρυθμούς δημιουργώντας πολλές σεισμικές ζώνες ανατολικά του Αιγαίου αλλά εν δυνάμει και στα Βαλκάνια.

Κατά πρώτον, η ανάδυση πολλών νέων περιφερειακών δυνάμεων που επιζητούν να γίνουν περιφερειακοί ηγεμόνες αλλά πλέον και αντικειμενικά κριτήρια που αφορούν την σταδιακή ισχυροποίηση της Κίνας, προκαλούν αμφισβητήσεις της αμερικανικής υπεροχής. Αμφισβητούν την επιρροή της, τον στρατηγικό της ρόλο και την κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πόρων και της ισχύος. Ναι μεν οι ΗΠΑ είναι η συντριπτικά ισχυρότερη υπερδύναμη αλλά αυτή την φορά το πυρηνικό όπλο δημιουργεί περιορισμούς και κόκκινες γραμμές στις αντιπαραθέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων και αποκλείει, βασικά, μια ευθεία στρατιωτική αναμέτρηση μεταξύ τους.

Που το πάει ο Τραμπ

Αυτό σημαίνει ότι οι ανταγωνισμοί και οι διενέξεις πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας διεξάγονται με πρωτοφανή πυκνότητα και σφοδρότητα που αναπόδραστα εντείνεται και περιπλέκεται ολοένα και περισσότερο λόγω των υπερβολικών μεταψυχροπολεμικών επεμβάσεων που κατεδάφισαν πολλά κράτη και επέφεραν πολιτικό και στρατηγικό ανορθολογισμό. Όπως διαμορφώθηκαν οι γεωπολιτικές ζώνες ένα τέταρτο του αιώνα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η επίτευξη ενός νέου modus vivendi ισορροπιών και συμφερόντων θα πρέπει να αναζητηθεί στο βάθος του ορίζοντα.

Μια νέα σημαίνουσα στρατηγική εξέλιξη που ίσως να οφείλεται σε εγγενείς λόγους οι οποίοι ενδέχεται να επιτάσσουν την ίδια πολιτική τα χρόνια που έρχονται ανεξάρτητα του ποιος θα είναι ο Αμερικανός πρόεδρος, είναι οι στρατηγικοί προσανατολισμοί του προέδρου Τραμπ. Αν και στρατηγικά σημαίνουσα εξέλιξη επισκιάζεται λόγω ιδεολογικών προκαταλήψεων ή λόγω δικαιολογημένης ή αδικαιολόγητης αντιπάθειας απόρροια της αναμφίβολα ιδιόμορφης προσωπικότητα του Αμερικανού προέδρου.

Οι συχνές δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου και των συνεργατών του ότι δεν επιδιώκεται πλέον το nation-building («κατασκευή εθνών») με επεμβάσεις, όπως ίσχυε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, αποτελεί μια προσδιοριστική στρατηγική θέση. Υπογραμμίζεται ότι δεν σημαίνει τερματισμό των στρατηγικών αντιπαραθέσεων και διενέξεων, αλλά ότι οι ΗΠΑ αναζητούν ένα νέο πλανητικό και περιφερειακό modus vivendi μιας νέας σχετικά πιο σταθερής πλανητικής ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων του πολυπολικού διεθνούς συστήματος.

Υπογραμμίζεται το αυτονόητο, ότι δηλαδή ο δρόμος προς ένα μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο πλανητικό και περιφερειακό modus vivendi ισορροπίας δυνάμεων θα είναι γεμάτος με «ρυθμιστικές διενέξεις», εναλλαγή συμμαχιών και ηγεμονικές συναλλαγές κάτω από το τραπέζι. Για να το πούμε διαφορετικά, όποιος βλέπει την διεθνή πολιτική με γραμμικούς όρους, αισθητικά κριτήρια, «συναδελφώσεις λαών», χορών, ανταλλαγής γραβατών και χαριεντισμών, θα βυθίζεται ολοένα και περισσότερο σε μονοσήμαντες περιγραφές και ερμηνείες και σε καθημερινές λανθασμένες αποφάσεις.

Θα φαντασιώνεται επικίνδυνα παραμιλώντας για νέους και μεγάλους ηγετικούς ρόλους και σταθερές συμμαχίες σε ένα ρευστό στρατηγικό περιβάλλον όπου οι δρώντες προσδιορίζουν ήδη τις στρατηγικές τους επιλογές με δεδομένη την δική μας κατευναστική αντίληψη της διεθνούς πολιτικής και την δική μας ως εκ τούτου στρατηγική ανυπαρξία.

Παναγιώτης Ήφαιστος
SLPress