Ο Τσίπρας και τα σκυλιά του Παβλώφ

Του Μανούσου Μαραγκουδάκη

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1890 ο Ρώσος φυσιολόγος Ιβάν Παβλώφ ερευνούσε τη σιελόρροια σε τρεφόμενους σκύλους. Εισήγαγε λοιπόν ένα μικρό δοκιμαστικό σωλήνα στο στόμα κάθε σκύλου για να μετρήσει το σάλιο όταν τα σκυλιά τρέφονταν. Ο Παβλώφ πρόβλεψε ότι τα σκυλιά θα σιελορροούν (θα τους τρέχουν τα σάλια, κοινώς) μόλις θα είχε τοποθετηθεί το φαγητό μπροστά τους, αλλά παρατήρησε ότι τα σκυλιά άρχιζαν να εκρέουν σάλια από τους αδένες τους κάθε φορά που άκουγαν τα βήματα του βοηθού του που τους έφερνε το φαγητό. Και αυτό δεν ήταν όλο∙ ακόμη πιο ενδιαφέρον ήταν το επόμενο στάδιο του πειράματος: τα σκυλιά συνέχισαν να σιελορρούν ακόμη κι όταν ο Παβλώφ σταμάτησε να δίνει τροφή στα σκυλιά – αρκούσε να ακούσουν βήματα πίσω από την κλειστή πόρτα για να τρέξουν τα σάλια από τα πεινασμένα σκυλιά. «Τα σκυλιά του Παβλώφ» από τότε σημαίνουν την ενστικτώδη ανταπόκριση σε κάτι που δεν υπάρχει.

Βλέποντας τον Αλ. Τσίπρα στη Λαμία να επικαλείται τον λόγο που είχε εκφωνήσει ο Βελουχιώτης το 1944 στην ίδια πόλη, μπροστά σε ένα πανελλήνιο πλήθος Ρομά, δεν μπορούσα παρά να φέρω στο νου μου τον Παβλώφ και τα σκυλιά του – όμως σε μορφή πολύ πιο ακραία. Ένας σαραντάρης που ζει και αναπνέει τον εμφύλιο του ’40, να απευθύνεται με την φωνή του Ανδρέα Παπανδρέου σε έναν καθημαγμένο λαό με υποσχέσεις πρόχειρης ελεημοσύνης, μπροστά σε ένα ακροατήριο παντελώς άσχετο και αδιάφορο για το θέμα. Ναι, ξέρουμε, η πραγματικότητα είναι πιο παράξενη και από την φαντασία∙ αλλά εδώ ήταν και παράλογη.

Το συμβάν ήταν η πιο ακραία περίπτωση ενός μοτίβου που διατρέχει όλη τη διακυβέρνηση Τσίπρα: μία όλο και μεγαλύτερη απόσταση ανάμεσα στις πράξεις και τα λόγια. Ένα μοτίβο που ξεκίνησε ως οικονομική καταστροφή… αλλά «τι να κάνουμε, μας το επέβαλαν», και μετά από τέσσερα χρόνια κλιμακώνεται σε οικονομική καταστροφή, απίστευτη διαφθορά, δυσθεώρητη εμπάθεια, εξαφάνιση του κράτους δικαίου, εξευτελισμό της Ελλάδας σε διεθνή φόρα… αλλά «είμαστε οι απόγονοι του Βελουχιώτη». Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία δεν είναι ότι το λέει, αλλά ότι πιστεύει ότι τα λόγια του πιάνουν τόπο. Ότι θα βροντοφωνάξει «Βελουχιώτης!» και τα αριστερά πλήθη θα εκστασιαστούν. Θα αλαλάξει «είμαστε με τους πολλούς!» και οι άνεργοι θα ξεχάσουν την πλουσιοπάροχη ζωή του ίδιου και των μελών του κόμματος που απολαμβάνουν πλουσιοπάροχα το υστέρημα των φορολογούμενων. Ότι αρκεί η λέξη «Μητσοτάκης!» και οι ψηφοφόροι θα τρέξουν φοβισμένοι να εκλέξουν για άλλη μια φορά τον Σωτήρα τους.

Φυσικά μία τέτοια κατάσταση είναι πιο περίπλοκη από την περίπτωση Παβλώφ, καθώς η διάδραση του φυσιολόγου με τα σκυλιά του ήταν άνιση: Ο Παβλώφ ήξερε τι έκανε στα σκυλιά, αλλά τα σκυλιά δεν ήξεραν τι τα έβαζε να κάνουν o Παβλώφ. Στην δική μας περίπτωση, η διάδραση του Τσίπρα με το αριστερό ακροατήριό του είναι ισότιμη: και τα δύο μέρη ξέρουν τι συμβαίνει το ίδιο καλά. Το αριστερό ακροατήριο γνωρίζει ότι ο Τσίπρας τους βλέπει ως ανίκανους να δουν πέρα από την μύτη τους – ότι τους βλέπει ως τα σκυλιά του. Ποια θα είναι η αντίδρασή τους; Θα τον τιμωρήσουν για αυτό, ή θα το καταπιούν και θα εμποδίσουν την «επίθεση του νεοφιλελευθερισμού» ψηφίζοντάς τον; Αν θα το καταπιούν, τότε τι θα εμποδίσει τον Τσίπρα να πιστεύει ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει ατιμώρητος; Τι θα τον εμποδίσει να βλέπει τους αριστερούς ψηφοφόρους του όπως ο Παβλώφ τα σκυλιά του;

* O κ. Μανούσος Μαραγκουδάκης είναι Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Liberal